Henryk Sienkiewicz
"Na marne"
ROZDZIAŁ XVII
Malinka nieraz próbowała dowiedzieć się od Augustynowicza o istotnych powodach nieobecności Szwarca.
- Po co jej wiązać ręce? - mówiła o Luli.
Augustynowicz zaręczał, że jej rąk nie chce wiązać, w rezultacie jednak milczał lub kłamał.
Z drugiej strony Szwarc był przekonany, że Lula już wie o wszystkim.
- Powiedziałem jej wszystko! - mówił Augustynowicz.
- A ona? nie ukrywaj mi!
- Szwarc!
- Co?
- Co ci do tego?
Szwarc zacisnął zęby, ale nie pytał więcej. Wstydził się. Sam przed sobą wyznawał, że owe pytania były folgą dawaną słabości i dawnemu uczuciu.
Z przerażeniem prawie spostrzegał, że czas nie przynosił mu ulgi. Och, miewał takie chwile, że chciałby rzucić Helenę, i obowiązki, i sumienie, a pójść i sprzedać nawet honor, nawet resztki szacunku dla siebie za jedną chwilę, w której by mógł głowę oprzeć na ramieniu hrabianki.
Nie umiał się oprzeć rozpamiętywaniu o niej.
Dotychczas zwyciężał, a jednak pamiętał, że bywał dawniej innym niż dziś.
Dawniej charakter jego miał ową spokojną, pokrywającą wszystko głębokość, dziś kipiał. Od namiętnych wybuchów przechodził nieraz do melancholii i biernego sentymentalizmu, a pamiętał, jak ongi wydrwiwał go w innych, jak szydził bez miłosierdzia, jak nawet pogardzał sentymentalizmem.
Wpadał weń jednak. Tracił szacunek dla siebie, ale bywał chwilami sentymentalny.
Augustynowicz wiedział o tym najlepiej.
Pewnego razu - a było to w miesiąc jakoś po zerwaniu z Lulą - Augustynowicz, zbudziwszy się późną nocą, ujrzał Szwarca ubranego jeszcze i siedzącego niby nad książką. Zegar w ciszy nocnej gorliwie opowiadał o uciekających minutach; lampa paliła się jasnym, wesołym światłem, a przy blasku jej wyraźnie rysowały się rudawe bokobrody i blada twarz Szwarca na czarnym pokrowcu fotela. Siedział z pochyloną w tył głową i z przymkniętymi oczyma, ale nie spał; wzniesione brwi i kolory, bijące mu na twarz, świadczyły o tym najlepiej. Twarz jego nosiła wyraz niewysłowionej błogości; jakieś marzenie, jak złoty motyl, siedziało mu na mózgu, roztapiając w mglistą miękkość ostre linie jego rysów.
Augustynowicz spojrzał na niego uważnie, po czym z cicha podniósł się na łóżku z obliczem pełnym oburzenia i gniewu.
- Co ten robi? - szepnął. - A, ty się już sam oszukujesz! Niech mnie powieszą, jeżeli mu nie cisnę na głowę poduszki. A to mazgaj! Tak jest, cisnę poduszkę, lampkę stłukę... hi!
Jakoż, ukończywszy za chwilę przygotowania wojenne, zabierał się do zadania tym straszliwszego ciosu, gdy nagle cofnął się
pod kołdrę.
Szwarc otworzył oczy.
- Ciekawym, co to będzie? - mruknął Augustynowicz, udając, że śpi jak zabity.
Tymczasem zdziwienie jego rosło nie na żarty. Szwarc spojrzał nań podejrzliwie, po czym jak złoczyńca obejrzał się wkoło, wreszcie odsunąwszy szufladę stolika począł w niej szukać jakiegoś przedmiotu.
- Hej, czy tylko nie zechce w łeb sobie strzelić lub się otruć? - pomyślał cokolwiek przestraszony Augustynowicz.
Ale Szwarc nie myślał ani się zabijać, ani truć. Przedmiot, który wydobył, była to po prostu rękawiczka. Jedna mała, wyżółkła i pokurczona rękawiczka, mizerna pamiątka, historyczny podarek, przy którym się mówi: "Adio, adio! caro mio! Pamiętaj!" A jednak Szwarc, jak ongi Emrod, poszedłby po nią "między tygrysa i między dwa lamparty" - tylko kwestia, czyby potem odszedł i więcej nie wrócił. Na punktach głupoty schodzą się częściej wieki niż w rozsądku.
Szwarc podniósł tę rękawiczkę do ust.
- Wsty-ydź się, stary! - ryknął Augustynowicz.
Istotnie było coś w tym upokarzającego i Szwarc bardzo się potem wstydził swego postępku. Nazajutrz wyszedł do dnia, by uniknąć Augustynowicza, który zresztą na serio był oburzony i rozgniewany. Zdawało mu się, że się zawiódł na Szwarcu: "I ten mazgaj, jak i drudzy!" - mówił, myśl ta zrodziła w nim niesmak, jaki zwykle czujemy, zaczynając tracić szacunek do człowieka, którego szanowaliśmy dotąd.
Ważniejszym atoli było, że po owym wypadku Augustynowicz nabrał przekonania, że Szwarc wróci do Luli. "Ta sobie umrze lub oszaleje - mówił o Potkańskiej - a oni się pobiorą... E, niech sobie umrze - Augustynowicz zawsze starał się wmówić w siebie, że nie lubi kobiet - mniej będzie o jedną. Wróci Szwarc, wróci!"
Rozmyślał tedy, czy powiedzieć Luli, że Szwarc się żeni, czy nie? w końcu postanowił milczeć.
- A mnie Helena nic nie obchodzi... Szwarc wróci do Luli, a jeśli jej powiem wszystko, to będzie za późno - to będzie za póź-no! o, ho, ho! Ale i Helena na tym zarobi, bo znów będzie za późno. Tak, tak: jednego nie naprawię, a drugie zepsuję. Będę milczał... będę milczał.
Augustynowicz sto razy wolał Helenę niż Lulę i z duszy chciałby, żeby Szwarc ożenił się z Heleną, ale chodziło mu więcej o Szwarca niż o obie razem, dlatego Lulę chciał mieć wolną "na wszelki wypadek". Zresztą sądził, że i tak Lula wybierze Pełskiego. Wtedy powiem staremu:
- Widzisz, nic nie mówiłem o Helenie, nic nie wiedziała, że jej nie kochasz, a swoją drogą poszła za Pełskiego.
Na koniec troskliwie chował wieść o małżeństwie Szwarca na wypadek, gdyby Lula śmiejąca się i szczęśliwa przed jego przypuszczalnym powrotem oddała rękę Pełskiemu:
- Szwarc życzy pani szczęścia - rzeknę. - Crescite et multiplicamini! - rzeknę. - On dawno już narzeczony, kocha i jest kochany, do diabła!