Henryk Sienkiewicz

"Sielanka"

W lesie, głębokim lesie, na obszernej polance, stała chata gajowego Szczepana. Chata była słomą kryta, a budowana z krąglaków, mchem utykanych w spojeniach; obok chaty stały dwa budynki gospodarskie, zaś przed nią kawał zagrodzonego pola i studnia żurawiana, krzywa, zapadłą, z wodą pokrytą zieloną rzęsą.
Przed oknami rosły słoneczniki i dzikie malwy, wysokie, smukłe, a pokryte kwieciem jakby rojem motylów; między słonecznikami pstrzyły się czerwone główki maku, około malw okręcał się groch o kwieciu różanym i lila, w dole rósł barwinek, żółty krokosz, złote nagietki i astry blade, bo przygłuszone i siwymi liśćmi słoneczników, i malw od słońca zakryte.
W ogrodzeniu, po obu stronach drogi od chaty, posiane były warzywa: marchew, buraki i kapusta; dalej, w osobnych opłotkach, za każdym powiewem wiatru kołysały się falą błękitne kwiatki lnu; dalej ciemniała zieleń kartoflanej naci, a na reszcie obszernej polanki ruń zbóż mieniła się to jaśniej, to ciemniej, aż do brzegów lasu i brzegów jeziora oblewającego z jednej strony polankę.
Drzew niewiele było przy chacie. Kilka czereśni z ciemnym, błyszczącym liściem i brzoza jedna, o długich cienkich prątkach, stojąca tak blisko chaty, że lada wietrzyk rzucał jej zielone warkocze na zapadły, mchem porośnięty dach słomiany; a kiedy wiatr silniejszy przygiął brzozę ku ścianie i wszystkie prątki, i całą falę listków zwiał na dach, wówczas mogło się zdawać, że brzoza miłuje chatę i że bierze ją w ramiona.
W tej brzozie pełno było wróbli, a szelest liści i szmer prątków mieszał się ze świegotem i radosną wrzawą ptactwa; na podstrzeszu zaś chaty niosły się gołębie, więc i tam pełno było ich rozhoworu i gruchań, i wabienia się, i niby próśb, i rozpraw, jak to zwyczajnie między gołębiami, narodem dziwnie gwarnym i gadatliwym.
Bywało, że czasem spłoszył je jaki nieznany strach; wówczas koło chaty zerwał się szum skrzydeł, powietrze zaroiło się wirem skrzydlatym i mnogością białego ptactwa; słyszałeś zamęt i szum, i warkotanie sterówek. Cały rój wylatywał nagle i w kółkach a w kółkach krążył i zbliżał się, i oddalał; to się rozpływał w błękicie, to błysnął pod słońce białymi pióry, to zawisnął nad chatą, zawahał się, zakołysał w powietrzu i wreszcie padał, niby tuman śniegowych płatków, na szary, słomiany dach chaty.
A jeśli to było o rannej lub wieczornej zorzy, to wówczas, w blaskach powietrza, gołębie one zdawały się już nie białe, ale różowe, i niby płomyki lub rozsypane listki róży padały na strzechę i brzozę.
Wieczorem, gdy słońce zachodziło za bory, cichł z wolna rozhowor pod strzechą i świegot na brzozie. Wróble i gołębie strząsały rosę ze skrzydeł i zabierały się do snu; czasem zagruchał lub zaczyrykał jeszcze który, ale coraz rzadziej, ciszej, senniej, a wreszcie cichło wszystko - mrok padał z nieba na ziemię; chata, czereśnie i brzozy zacierały się w kształtach, mieszały razem, topiły i przysłaniały mgłą podnoszącą się z jeziora.
Około polanki bowiem, jak okiem dojrzał, ciągnął się mur ciemnych sosen i gęstwi leśnej. Mur ten przerywał się w jednym miejscu i idąc w dal na kształt korytarza rozszerzał się coraz bardziej. W korytarzu i rozszerzeniu bełkotały fale jeziora i opłukiwały brzeg polanki. Jezioro było rozległe, bo drugi kraniec jego prawie że ginął w oddaleniu, i chyba jak przez mgłę można było dojrzeć czerwony dach, wieżyczkę stojącego po drugiej stronie kościółka i czarną opaskę lasu, zamykającą niedaleko za kościółkiem horyzont.
Sosny przeglądały się z wysokich, piaszczystych brzegów w jeziorze niby w zwierciadle, więc, zdało się, drugi las jest w toni; a kiedy kołysał się las na ziemi, kołysał się i w jeziorze; kiedy szumiał na ziemi, zdawał się szumieć i w wodzie; kiedy zaś wśród ciszy powietrznej tkwił nieruchomie, wówczas i w gładkiej, niepomarszczonej toni każda igiełka sosny rysowała się wyraźnie, a pnie szły prosto, niby szeregi kolumn idące gdzieś daleko, daleko - w nieskończoność. Środkiem jeziora fala w dzień odbijała słońce, rankiem i wieczorem zorze, nocą księżyc i gwiazdy, a wydawała się tak głęboką, jak wysoko nad nami jest sklepienie niebieskie ze słońcem, zorzą, księżycem i gwiazdami.
W chacie mieszkał borowy, imieniem Szczepan, i córka jego, lat szesnastu dziewczyna, na imię Kasia. Była Kasia tym w tej chacie, czym zorza na niebie. Chowała się w niewinności wielkiej i w bojaźni Bożej. Nieboszczyk stryjko, który czasu swego z różnych pieców chleb jadał, a na starość był organistą w sąsiednim kościółku, nauczył ją czytać na pobożnej książce, a czego stryjko nie nauczył, tego douczyła ustroń leśna. Więc pszczoły nauczyły ją pracować, gołębie: jak być czystą, szare wróble, jak świegotać staremu ojcu wesoło, spokojna fala wyuczyła ją spokoju, pogoda niebieska - ziemskiej pogody, pobożny ranny dzwonek na kościółku - pobożności, a dobroć Boża - dobroci ludzkiej.
I ojciec więc, i Kasia wiedli żywot cichy i byli szczęśliwi, jak tylko w ciszy i ustroni leśnej można być szczęśliwym na świecie.
Raz, w wilię Zielonych Świątek, stary Szczepan przyszedł na południe do domu. Obszedł był kawał lasu, więc powrócił zmęczony, bo wracał z bajorów i kęp wilgotnych. Kasia zastawiła mu obiad, a po obiedzie, dawszy jeść psu i pomywszy misy i garnki, rzekła:
- Tatulu?
- A no?
- Pójdę do boru.
- Idź, idź. Niech cię spotka wilk albo jakaś inna gadzina.
- Pójdę po ziele. Jutro Zielone Świątki, trzeba będzie ziela do kościoła.
- A no!
Kasia naodziała się chustką na głowę, żółtą chustką malowaną w niebieskie kwiatki, i szukając jakiego koszyczka do ziela poczęła śpiewać:

Oj, przyleciał sokoliczek, przyleciał siweńki!

Stary jął marudzić dobrotliwie:
- Żeby ci się tak chciało robić jak śpiewać!
Kasia, która wspięła się na palce, by zajrzeć na półkę, odwróciła do ojca głowę, roześmiała się wesoło i ukazując białe ząbki śpiewała dalej, jakby się drażniąc:

Huka w boru, szuka w boru miłej kukaweńki!

- Rada byś i ty sobie sokolika wyhukała - mówił dalej stary. - Może tak sokolika od smolarni? Ale to głupstwa są. Śpiewaniem na kawałek chleba nie zarobisz.
A Kasia na to:

Oj, nie hukaj, sokoliku, nie szukaj, niebożę!
Juści twoja kukaweńka na denku w jeziorze.

- A niech tu tatulo zrobi obrządki - mówiła dalej. - Pod wieczerz wrócę, to jeszcze krowy wydoję. Ale trzeba je przygnać z dąbrowy.
Znalazła koszyk, pocałowała ojca w rękę i wyszła. Tymczasem stary Szczepan poszukał zaczętego więczerza i wyszedłszy przed chatę usiadł na przyzbie. Tu pozbierał sznurki, wziął iglicę, przymrużył jedno oko i próbował ją nawlec. Chybił na prawo, chybił na lewo, splunął, wreszcie, wycelowawszy dobrze, trafił, nawlókł i począł nizać sieć.
Ale od czasu do czasu spoglądał jeszcze na Kasię. Kasia szła lewym brzegiem jeziora i na wysokim zrębie brzegu widna była jakby na obrazku. Biała jej koszula, czerwona w paski spódniczka i żółta chustka migały z dala pstro niby kwiatek. Skwar był, choć wiosna, nieznośny.
Uszedłszy z pół wiorsty od chaty, skręciła w bok i weszła w bór. Godzina była popołudniowa, gorąco na świecie, ale w lesie chłodno. Kasia szła ciągle przed siebie, nagle zatrzymała się, uśmiechnęła i zawstydziła jak wiśnia.
Przed nią na ścieżce, która niknęła w głębi lasu, stał młody, może ośmnastoletni chłopak.
Młody ten chłopak był to smolarz, ze skraju boru, który szedł właśnie do Szczepanowej chaty.
- Niech będzie pochwalony! - rzekł smolarz.
- Na wieki wieków.
Kasia zamilkła, tylko oczy tarła ze wstydu, a potem podniósłszy fartuszek przysłoniła nim twarz, spoglądając spod rąbka z uśmiechem w twarz smolarza.
- Kasiu?...
- Co, Jasiu?
- A jest tatulo doma?
- Jest.
Smolarz niebożę może i nie o tatula chciał spytać, ale się jakąś zaląkł i mimo woli spytał o tatula. Zamilkł więc znowu czekając, czy Kasia nie ozwie się pierwsza do niego, a Kasia stała tylko i kręciła końce fartuszka, zasromana okrutnie.
A wreszcie przemówiła:
- Jasiu...
- Co, Kasiu?
- A to smolarnia dziś nie dymi?
I ona chciała spytać o co innego.
- Co nie ma dymić? Smolarnia nigdy nie staje. Zostawiłem przy niej kulawego Franka, ale ty, Kasiu, wykręcasz coś, jak lis, na smolarnię.
- E! bo ja idę po ziele.
- Pójdę z tobą, a jeśli z powrotem nie odpędzisz, to i do chaty.
- Miałabym zaś odpędzać!...
- Jeśli nawidzisz, to nie odpędzisz, a jeśli nie nawidzisz, to odpędzisz. Rzeknij, Kasieńko, słówko: czy mnie nawidzisz?...
- Dolo moja! dolo! - i Kasia przysłoniła twarz rękoma. - Co ja mam rzec! Nawidzę cię, Jasiu; srodze cię nawidzę - wyszeptała po cichu.
A potem, nim smolarz zdołał jej odpowiedzieć, zawołała, odsłoniwszy zarumienioną twarz i oczy:
- Pójdźmy po ziele, pójdźmy co duchu!
Poszli więc, smolarz i Kasia. Miłość z nich biła promienista, ale te dzieci Boże nie śmiały mówić już o niej. Czuły ją tylko, choć same nie wiedziały, co czują. Kłopotliwie im było jakoś, ale błogo. I nigdy im tak cudnie nie śpiewał szumem las nad głowami, nigdy oddech wiatru nie zdał się tak słodki i pieściwy ani im kiedykolwiek szum boru, szmer wietrzyka, głosy ptaków i owe gwary leśne nie zdały się taką kapelą anielską, słodką choć ogromną, jako właśnie w tej chwili, tak kłopotliwej, a pełnej nieświadomego szczęścia.
O święta siło miłości, jakimże ty jesteś dobrym aniołem życia, jakąż różaną zorzą w pomroce, jakąż tęczą na zapłakanych chmurach niedoli!
Ale tymczasem w boru rozległo się dźwięcznym echem od sosny do sosny szczeknie psa i po chwili przybiegł Burek, który wymknąwszy się z chaty gonił tropem za Kasią. Przybiegł zziajany, z radością wielką skoczył ogromnymi łapami na Kasię i na smolarza, a potem spojrzał na jedno i drugie swymi mądrymi i łagodnymi oczyma, jakby chciał rzec:
- Widzę, że się kochacie! To dobrze!
I począł kiwać radośnie ogonem, potem puścił się wielkim pędem, zataczając większe i mniejsze koła, potem zatrzymał się, szczeknął raz jeszcze radośnie i ruszył w las, oglądając się od czasu do czasu na chłopaka i dziewczynę.
Kasia przyłożyła rękę do czoła i spojrzawszy w górę między liście na jasne słońce rzekła:
- O dlaboga! A toż już słońce ze dwie godziny po południu, a ziela nie ma ani kruszyny. Idź, ty Jasiu w lewo, ja pójdę w prawo, i zbierajmy. Trzeba nam się śpieszyć, na miły Bóg.
Rozłączyli się i poszli w las, ale szli niedaleko od siebie i równolegle, tak że jedno drugiemu nie schodziło nigdy z oczu. Na paproci, jakby na zielonej fali, między sosnami migała pstra spódniczka i żółta chustka Kasi. Smukła dziewczyna zdawała się płynąć wśród jagodzisk, mchów i paproci, rzekłbyś: wila jaka albo rusałka leśna; co chwila schylała się i prostowała znowu, i tak dalej, i dalej, mijając sosny szła w bór coraz gęstszy, niby jakie zjawisko leśne.
Czasem, przysłonięta krzakiem leszczyny lub choiną, znikała smolarzowi z oczu; wtedy ten stawał, przykładał ręce do twarzy i nawoływał wielkim głosem:
- Hoop, hoooop!
Kasia, dosłyszawszy, stawał z uśmiechem i udając, że niby nie widzi smolarza, a szuka, odpowiadała cienkim, srebrzystym głosikiem:
- Jasiu!!
A echo na to:
- Jaaaasiu!
Tymczasem Burek zwietrzył na drzewie wiewiórkę, więc stanął przed pniem, podniósł oczy i paszczę w górę i począł szczekać. Wiewiórka, siadłszy na gałęzi, nakryła się figlarnie ogonkiem, podniosła łapki do pyszczka i trąc nosek zdawała się grać palcami na nim i żartować sobie z gniewu Burka. Kasia ujrzawszy to rozśmiała się dźwięcznym, srebrzystym śmiechem, smolarz za nią, i tak też pełno było w lesie gwaru i nawoływań ludzkich - i echa - i śmiechu - i radosnego wesela.
Czasem, chwilami, zapadła cisza, tylko zagadał szumem bór, wietrzyk zabrzęczał w listki paproci, zaskrzypiały stare konary sosny - i cisza!
Wówczas to słychać było wyraźnie miarowe uderzenia dzięcioła: "Kuj-kuj-kuj, ko-wa-lu!" Zdawało się, że niby ktoś stuka do jakichś drzwi i za chwilę tajemniczy leśny głos zapyta:
- Kto tam?
To znów zaświstała słodkim głosem wiewilga; dudek najeżył złotą koronę na głowie i rozłożywszy długi jak igła dziobek krzyknął: "hu! hu! hu! hup, hup!" W leszczynach klaskały makolągwy, zielone sikorki wiły się między zielonymi liściami; czasem na wierzchołku sosny załopotała w czarne skrzydła kryjąca się przed upałem do boru wrona.
Godzina byłą popołudniowa, pogoda przejasna, bez chmurki, a nad zieloną kopułą liści rozciągała się błękitna kopuła niebios - ogromna, bezbrzeżna, siwa na krańcach, najbłękitniejsza w środku. Na niebie stało wielkie złote słońce, przestworze było zalane światłem, a powietrze tak jasne i przeźroczyste, że najodleglejsze przedmioty występowały z siwiejącej dali, wyraźne oku i zawarte w kształtach, a nie mgliste. Z wysokości nieba dobrotliwy Stwórca ogarniał okiem całą krainę: na polach kłaniało mu się zboże złocistą falą, szeleściał ciężki kłos pszeniczny, ciężkie źdźbła owsa drżały niby dzwonki i dzwoneczki. W powietrzu, przesyconym blaskiem słonecznym i błękitem, płynęła tu i ówdzie wiosenna nitka pajęczyny, błękitna od błękitu a złota od słońca, prawdziwe przędziwo z kądzieli Bogarodzicy.
Pomiędzy łanami zbóż, we wklęsłych dolinach, zieleniały ciemną runią łąki; tu i ówdzie, gdzie w murawie dyszało źródło, tam i zieloność była jaśniejsza, a cała łąka pokryta żółtymi kwiatkami kaczeńcu biła o ludzkie oczy nadmiarem złotego blasku. Na mokradłach ciemniały olchy, od których wiało chłodem i wilgocią.
W lesie jednak między sosnami gorąco już było i cichość wielka. Zdawało się, że całą krainę ogarnęła jakaś senność i omdlenie. Po chwili ustał powiew wietrzyka. A wówczas i lasy, i zboża, i trawy stanęły nieruchome. Liść zwieszał się na drzewach niby ukołysany do snu; ucichł gwar ptaków i nastąpiła chwila spoczynku. Ale był to spoczynek jakby z nadmiaru słodyczy, niby rozmarzenie się natury. Tylko wielka kopuła niebieska zdawała się uśmiechać, a gdzieś wysoko, wysoko, w niepojętych głębinach błękitu, Bóg wielki radował się dobrotliwie radością pól, lasów, łąk i wód.
Tymczasem w lesie smolarz i Kasia błądzili nieustannie, zbierając zioła, śmiejąc się lub gwarząc wesoło. Człowiek prosty jak ptak śpiewa, kiedy może, bo to jego natura. Smolarz zaczął śpiewać prostą a tęskną piosenkę.
Ostatnie słowo piosenki ciągnie się wedle jej melodii długo, żałośnie, i tak też długo i żałośnie ciągnęli ją smolarz i Kasia, a do wtóru im śpiewało echo w ciemnych głębiach borowych: sosna podawała odgłosy sośnie - i piosenka, poczęta słowami, przebiegłszy szeregi pni drzewnych, kończyła się w dali leśnej westchnieniem, coraz wyraźniejszym, lżejszym, słabszym, a w końcu ciszą.
Potem znowu Kasia zaśpiewała weselszą piosenkę, poczynającą się od słów: "Zostanę ja się złotym pierścieńcem!" Dzielna to piosenka! Młoda, oporna dziewczyna kłóci się w niej ze swym kochankiem i opowiada sposoby, przez jakie mu się wymknąć zamierza. Ale nie masz na niego rady! Gdy ona zapowiada, że zostanie złotym pierścieńcem i będzie się toczyć szarym gościeńcem - on grozi, że swymi bystrymi oczyma dojrzy pierścień na szarym gościńcu; gdy ona chce zostać złotą rybką w fali - o jej śpiewa o siatce z jedwabiu; gdy ona dzikim kaczorem na jeziorze - on staje przed nią strzelcem. Aż wreszcie biedna dziewczyna widząc, że nie skryje się przed nim na ziemi, śpiewa:

Zostanę ja gwiazdką na niebie,
Będę świeciła ludziom w potrzebie -
Twoją miłą nie chcę być,
Twojej woli uczynić.

Ale nie zrażony niczym chłopak odpowiada:

Pokłonię ja się w kościele ładnie,
Dam na mszę świętą, to gwiazdka spadnie -
Moją miłą musisz być,
Moją wolę uczynić.

Dziewczyna widzi, że nie ma dla niej ratunku ani na ziem, ani na niebie, więc godzi się z wolą Opatrzności dziewczyna i śpiewa:

Widzę, ja widzę, że Boże sądy,
Kędy się skryję, znajdziesz mnie wszędy -
Twoją miłą muszę być;
Twoją wolę uczynić.

- A widzisz, Kasiu? - rzekł smolarz.
- Co, Jasiu?
On począł śpiewać:

Moją miłą musisz być,
Moją wolę uczynić.

Kasia zawstydziła się znowu, ale roześmiała się i chcąc zagadać odrzekła:
- Nazbierałam już moc ziela: rozchodniku, maszerdonu, macierzanki i rosicy. Jeno by trzeba w wodę zanurzyć, bo do wieczora na upale zwiędną...
Istotnie, upał był wielki, a wiatr ustał zupełnie. W lesie, choć w cieniu, powietrze drgało parnym gorącem, sosny roniły silną woń żywiczną. Delikatna, złotawego odblasku twarz Kasi była wilgotna, a modre jej oczy świeciły zmęczeniem. Zdjęła z głowy chusteczkę i poczęła się chłodzić, smolarz tymczasem odebrał z rąk jej koszyk z zielem i rzekł:
- Słuchaj, Kasieńko. Olchy stąd o dwie staje, a między olchami krynica. Pójdź, Kasieńko, napijmy się wody.
Poszli oboje. Jakoż istotnie po niejakim czasie grunt leśny począł się pochylać; między drzewami, zamiast borówek, paproci i suchych mchów, zazieleniała wilgotna murawa, pojawiła się jedna olcha i druga, za nimi całe szeregi. Weszli w ciemny, wilgotny gaj, gdzie promień słoneczny przechodząc przez liście sam nabiera ich barwy i maluje bladym zielonym światłem twarze ludzkie. Jaś i Kasia zstępowali coraz niżej w cień i wilgoć. Owionął ich surowy chłód, miły po leśnym upale - i po chwili między szeregami olch ujrzeli w czarnym, torfiastym gruncie, wijącą się głęboko strugę wody, gdzieniegdzie zarosłą tatarakiem, trzciną lub pokrytą wielkimi krągłymi liśćmi lilij wodnych, które my "nenufarami", ludzie zaś prości "bieluszkami" nazywają.
Śliczne to było miejsce, ciche, ustronne, cieniste, nawet po trochu ciemne.
Przeźrocza struga wodna wiła się między drzewami. Nenufary kołysane lekkim ruchem wody chwiały łagodnie białym kwieciem i pochylając się ku sobie zdawały się całować; nad szeroki ich liśćmi, leżącymi niby tarcze na powierzchni wody, wiły się w powietrzu ciemnoszafirowe koniki o skrzydłach szerokich i szeleszczących, a tak delikatne i wątłe, że słusznie je wodnymi panienkami nazywają; czarne motyle z białą, żałobną obwódką siadały na ostrzach tataraku. Na rudawym tle torfu kwitły błękitne niezapominajki; tu i ówdzie szumiała kępka wysmukłej trzciny, na której powiew wiatru wygrywa zwykle piosenki. Po brzegach rosły posępne kraki kaliny, a pod krzakami pstrzyły się główki konwalij, przylaszczek i dzwonków wodnych; biedrzenica zwieszała białe główki ponad przeźroczystą wodą; srebrne niteczki ostrożków wyciągnięte z biegiem strumienia plątały się niby w cienkie a długie warkocze; zresztą - samotność - ot! ustroń dzika, zapomniana przez ludzi, spokojna, a zaludniona tylko przez światy ptaków, kwiatów i owadów.
W takiej to ciszy mieszkają zwykle nimfy, rusałki i inne złe lub dobre bóstwa leśne. Toteż kiedy idąca przodem Kasia stanęła pierwsza na brzegu i spojrzała na wodę, w której odbijała się jej wdzięczna, wysmukła postać, to istotnie Kasia mogła się wydać takim ślicznym objawieniem leśnym, jakie czasem widują gajowi w borach albo flisacy, płynący wśród lasów z wiciną. Była bez chustki na głowie, wiatr rozwiał jej trochę warkocze i poruszał promieniami włosów na czole. Opalona była a jasnowłosa i tylko oczy miała śmiejące się a modre jak chaber i takież śmiejące się usta. Przy tym wysoka i smukła, zupełnie rusałczana dziewczyna! Nikt by nie przysiągł, że spłoszona okiem nie skoczy do wody, nie rozwieje się we mgłę, w tęczę lub promienie, nie zmieni się nagle w lilię lub kalinę - taką zaczarowaną lilię lub kalinę, która gdy chcesz zerwać jej kwiaty, mówi ludzką, chociaż do szmeru drzewnego podobną mową:
- Nie rusz mnie!
Kasia pochyliła się z murawy nad wodą, aż jej warkocze spadły na ramiona, potem zwróciła się do smolarza i rzekła:
- A jakże pić będziemy?
- Jak ptaki - odpowiedział smolarz i pokazał jej palcem kilka pliszek i ślicznych jak tęcza zimorodków, które piły opodal, zadzierając dzióbki do nieba.
Ale smolarz umiał sobie poradzić lepiej niż ptaki, bo urwał ogromny liść bieluszka, skręcił go w rożek i nabrawszy wody podał Kasi.
Napiła się Kasia, napił się i smolarz, potem ona rwała jeszcze niezapominajki, on zaś wydobył nożyk, naciął pręt wierzbinowy i począł wykręcać fujarkę.
Wkrótce fujarka była gotowa. Smolarz przyłożył ją do ust i zagrał taką prostą piosenkę, jaką pastuchy grywają wieczorami po łąkach. Łagodny głos rozpłynął się z niewymowną słodyczą w ustroniu. Po chwili smolarz odjął od ust fujarkę i począł jakby słuchać, jakby chwytać uchem echo, grające w olchach, a zdawało się, że razem z nim słucha tego głosu i przejasna struga - i ciemne olszyny - i ptaki ukryte po trzcinach. Ucichło wszystko, ale po chwili, niby odpowiedź, niby wyzwanie, ozwało się lekkie gwizdnięcie, za nim drugie i trzecie. Stało się jeszcze ciszej. To słowik chciał śpiewać, słowik wyzywał fujarkę.
Wnet też i począł śpiewać. Słuchało wszystko tego śpiewaka Bożego. Bieluszki podniosły głowy nad wodę, niezapominajki przytuliły się do siebie, przestały szemrać trzciny, nie śmiał się ozwać żaden ptak, tylko niemądra a roztrzepana kukułka przyleciała znad wody cichym skrzydłem, siadła na sęku, podniosła główkę, roztworzyła szeroko dzióbek i ozwała się lekkomyślnie:
- Ku-ku! ku-ku!
Ale potem snadź sama zawstydziła się, że się tak głupio wyrwała, bo nagle zamilkła.
Na próżno Kasia, stojąc na brzegu strumienia z niezapominajkami w ręku, odwróciła się w stronę, skąd dolatywał głos kukawki, i pytała:
- Kukaweńko, siwa kukaweńko, długo ja żyć będę?
Kukawka na to nic.
- Kukaweńko, będę ja bogata?
Kukułka nic.
Więc smolarz:
- Kukaweńko, szara kukaweńko, prędko będzie moje wesele?
Kukawka nic.
- Nie chce nam odpowiadać - rzecze smolarz. - Wróćmy do boru.
Wróciwszy odszukali wielki kamień, przy którym zostawili koszyk i suche zioła. Kasia siadła pod nim na mchu i poczęła wić wianki, a smolarz jej pomagał. Burek położył się koło nich, wyciągnął przed się kosmate łapy, wywiesił język i począł oddychać ze zmęczeniem, rozglądając się uważnie wokoło, czy nie dojrzy jakiego żywego stworzenia, na które mógłby się rzucić i narobić hałasu. Ale w lesie naokół było spokojnie. Słońce kłoniło się już ku zachodowi, a poprzez liście i igły sosen wychodziły coraz czerwieńsze jego promienie, pokrywając grunt leśny wielkimi, złotymi plamami. Powietrze było suche, na zachodzie rozlewała się już wielka zorza wieczorna niby morze roztopionego złota i bursztynu. Cichy, ciepły wieczór wiosenny płonął na niebie. W lesie ustawała powoli dzienna praca. Ucichło pukanie dzięcioła, czarne i rude mrówki wracały szeregami do czerwonych od zorzy i promieni słonecznych mrowisk. Jedne z nich niosły w pyszczkach sosnowe igiełki, inne gąsienice. Między ziołami kręciła się jeszcze tu i ówdzie mała czarna pszczółka leśna i śpiewając radośnie zwykłe: "dana, oj dana!", dopełniała ostatniego ładunku miodowego pyłku. Ze szpar w popękanej korze drzewnej poczęły wychodzić na świat posępne i ślepe ćmy nocne; w otokach złotego światła kłębiły się roje mszyc, ledwie widzialnych dla oka; komary poczęły żałosną piosenkę. Na drzewach ptaki wybierały miejsca na nocleg. Czasem zaświstał jeszcze żółtodzioby kos lub załopotały skrzydłami wrony, które obsiadłszy jedno drzewo poczęły się kłócić o najwygodniejsze gałęzie. Ale owe głosy coraz rzadsze były i coraz cichsze. Powoli ustawało wszystko, a cichość przerywały tylko szmery drzewne. Leszczyna podnosiła siwe listki do góry; król-dąb pomruknął z cicha lub zaszemrała warkoczami brzoza. Cisza.
Ale oto zorza stała się jeszcze czerwieńszą, a na wschodzie pociemniał głęboko błękit niebieski - więc już i wszystkie szmery leśne zlały się w poważne i ciche, choć ogromne chóry - to bór, nim zaśnie, przed nocą modli się i odmawia pacierze; drzewa opowiadają drzewom chwałę Bożą i rzekłbyś: ludzką rozmawiają rozmową.
Ach! tylko bardzo niewinne dusze rozumieją tę wielką i błogosławioną mowę! Ach! tylko bardzo niewinne serca słyszą i rozumieją, gdy pierwszy chór ojców-dębów tak rzecz zaczyna prowadzić:
- Siostry-sosny, radujcie się: oto Pan nam dał dzień cichy i ciepły, a teraz noc gwiaździstą po ziemi czyni. Wielki Pan, a mocny, a mocniejszy od nas, a dobrotliwy, więc chwała mu na wysokościach, na wodach, na lądach i na powietrzu!
A sosny przez chwilę rozważają dębowe słowa, a potem ozwą się zgodnie chórem:
- A oto, Panie, na chwałę twoją, niby kadzielnice ofiarne, ronimy balsam wonny i mocną a mocną woń żywiczną. Ojcze nasz, któryś jest w niebie, święć się imię twoje!
A potem brzozy:
- Zorze wieczorne płoną na niebie, o Panie, a w blaskach ich listeczki nasze złote są i pałające. Więc listkami naszymi złotymi pieśń ci czynimy, o Panie, a cienkie gałązki nasze grają jak harfy, o dobry Ojcze nasz!
I znowu smętne świerki:
- Na umęczone upałem, posępne czoło nasze pada rosa wieczorna. Chwała Panu! Bracia i siostry, radujcie się, bo pada rosa wieczorna!
I wśród tych chórów jedna tylko osiczyna drży lękliwie, bo dała drzewa na krzyż Zbawiciela świata, i czasem tylko zajęczy cicho:
- Panie, zlituj się nade mną!
A czasem znowu, gdy dęby i sosny zmilkną na chwilę, od stóp ich podnosi się cichutki, lękliwy głosik, cichy jak brzęczenie komara, cichy jak cichość sama. Głosik ten śpiewa:
- Jagódkam jest, o Panie! maleńka i w mchu utulona. Ale ty mnie usłyszysz, odróżnisz i ukochasz, bo chociażem maleńka, pobożnam jest i śpiewam tobie na chwałę!
Tak modli się co wieczora las i taka kapela podnosi się co wieczór od ziemi ku niebu, i leci wysoko, wysoko, aż tam, gdzie nie ma już żadnego stworzenia, gdzie nie ma nic, tylko pył srebrny gwiazd i mleczne szlaki, i gwiazdy, a nad gwiazdami - Bóg!
O takiej chwili słońce zanurza promienną głowę w dalekie morza; rolnik przewraca pług ostrzem do góry i śpieszy do chaty. Powraca z pola ryczące bydło i w kołatki kołace; owce wzniecają tumany złotego kurzu. Potem mrok pada: w dalekiej wsi skrzypią żurawie od studni, potem błyskają okienka i z daleka, z daleka dochodzi szczekanie psów.
Ale gdy Kasia siadła pleść wianki pod mszystym kamieniem, słońce nie zagasło jeszcze nad lasem. Owszem, promienie jego rzucały na twarz jej blaski, łamane cieniem liści i gałązek. Robota nie szła śpiesznie, bo Kasia zmęczona była upałem i bieganiem po lesie. Opalone jej ręce coraz wolniej kręciły sploty ziół. Ciepły wiatr całował jej skronie i twarz, a szum drzew kołysał ją jak do snu. Duże jej oczy stawały się błyszczącymi sennie; powieki poczęły się z lekka przymykać; oparła głowę o kamień, jeszcze raz otworzyła szeroko oczy, jak dziecię poglądające ze zdziwieniem na świat Boży; potem szum drzew, szeregi pni, iglasty grunt leśny i niebo, widne przez gałęzie, pomąciły się przed nią, pociemniały, poczęły zlewać się i majaczyć - uśmiechnęła się i usnęła.
Głowa jej pogrążona była teraz w łagodnym cieniu; za to koszulka na piersiach, oblana światłem zorzy, świeciła cała różana i purpurowa. Lekki oddech kołysał jej piersi, a tak była cudna w tym uśpieniu i w tych blaskach wieczornych, że smolarz patrzył się w nią tak, jak patrzył tylko na obrazy w kościele, całe od złota błyszczące i jak tęcza barwiste.
Ręce Kasi trzymały jeszcze nie dokończony splot ziela. Spała widać snem lekkim i miłym, bo uśmiechała się przez sen jad dziecko, co rozmawia z aniołami. Może też i rozmawiała z aniołami, bo czysta była jak dziecko i Bogu dziś służyła dzień cały, wijąc wianki na jutro do kościoła.
Smolarz siedział koło niej, ale nie spał. Rozpierało uczucie jego pierś prostaczą, czuł, jakby dusza dostawała mu skrzydeł i gotowała się ulecieć w przestworze niebieskie. A hej! hej! sam nie wiedział, co się z nim dzieje, więc oczy tylko utkwił w niebie i rzekłbyś: skamieniał z kochania.
I długo jeszcze spała Kasia, i długo siedzieli tak oboje. Tymczasem zmroczyło się. Resztki purpurowego światła walczyły z cieniem. Wnętrze lasu pociemniało, głuchło. Ze trzcin jeziora, od strony chaty i polanki doszło nocne hukanie bąka.
Nagle za jeziorem w kościółku zadzwoniono na Anioł Pański. Głos leciał nad spokojną tonią jeziora, leciał na skrzydłach wieczornego powiewu, czysty, dźwięczny i donośny. Sygnaturka wzywała wiernych do modlitwy, a zarazem zwiastowała spoczynek: "Dość trudów i znoju - mówił dzwonek - owińcie się do snu skrzydłem Bożym. Pójdźcie, pójdźcie, zmęczeni, do Boga: w nim radość! Tu cisza, tu wesele, tu sen! Tu sen! tu sen!"
Smolarz zdjął kapelusz na odgłos dzwonka, Kasia otrząsnęła sen z oczu i rzekła:
- Dzwonią?
- Na Anioł Pański...
Klękli oboje przy omszałym kamieniu jakby przy ołtarzu. Kasia poczęła mówić łagodnym, smutnym głosem:
- Anioł Pański zwiastował Najświętszej Pannie Marii...
- I poczęła z Ducha Świętego - odpowiedział smolarz.
- Oto ja służebnica Pana mego...

* * *

I tak klęcząc modliły się te Boże dzieci. Cicha, letnia błyskawica przeleciała między wschodem i zachodem, a po świetle jej zesunął się z nieba rój aniołów skrzydlatych i zawisnął nad głowami tych dwojga. A potem pomieszali się z aniołami i sami byli prawie jakby anieli, bo nad te dwie dusze nie było jaśniejszych, czystszych i bardziej niewinnych na ziemi.

[powrót]