Henryk Sienkiewicz

"[List do «Słowa»
w sprawie «Quo vadis»]"

Od Henryka Sienkiewicza otrzymaliśmy następujące pismo:

"Słowo" w No 161, w artykuliku zatytułowanym "Włosi o Sienkiewiczu", mówiąc o zamieszczonej w "Rassegna Nazionale" recenzji Quo vadis, zamieszcza taką uwagę:
"Zdaniem archeologów rzymskich, autor popełnił anachronizm, wprowadzają osoby z powieści w czasach Nerona do cmentarza ostriańskiego, który powstał dopiero w III-im stuleciu."
Sprawozdawca wasz z wielką skwapliwością mówiąc o tej recenzji, będącej w całości jednym hymnem pochwalnym, podnosi zawarty w niej jedyny zarzut, dodając od siebie słowa: "zdaniem archeologów rzymskich" etc.
Recenzję tę mam. Włoski jej autor A. G. nie powołuje się na żadnych archeologów rzymskich i mówi tylko o anachronizmie bez cytat.
Czy archeologowie rzymscy mówią, że cmentarz Ostrianum założony był w III-im wieku po Chrystusie, nie wiem, bo ich dzieł po ukończeniu powieści nie wożę ze sobą... Wiem tylko, że taka wzmianka rzuca cień na rzetelność mojej roboty i że byłaby usprawiedliwioną tylko wówczas, gdyby kwestia cmentarza i jego założenia w trzecim wieku nie przedstawiała żadnej wątpliwości.
Są wszakże archeologowie, którzy cały pobyt św. Piotra w Rzymie uważają za legendę, nie przypuszczam jednak, by "Słowo" było ich zdania. Gdy chodzi o te pierwotne czasy, wątpliwości może być mnóstwo. Powtarzam, że nie wiem i nie pamiętam, którzy to archeologowie uważają cmentarz ostriański za założony w III wieku, wiem jednak, że są tacy i to wcale niepośledni, którzy są całkowicie odmiennego zdania. Dziwnym trafem mam ze sobą w Zakopanem książkę Dom Guérangera, dzieło aż nazbyt naukowe i przeciążone archeologią (Ste Cécilie et la societé romaine aux deux premiers siècles), w którym o cmentarzu Ostrianum czytam na str. 27 i dalszych, co następuje:
"Powodzenie, z jakim nauczał Piotr, wymagało wybrania odpowiedniego miejsca dla celebrowania tajemnic chrześcijańskich - miejsca, które mogłoby być punktem zboru dla Żydów i nawróconych pogan, a które nie zwracałoby na siebie zbytniej uwagi. Starożytne itineraria pielgrzymów rzymskich oraz piersi martyrologowie i inne dokumenta dowodzą, że wybrane zostało w tym celu hypogeum między drogą Nomentańską i Salaryjską, które zwało się cmentarzem Ostrianum. Często nazwy bardziej jeszcze dokładne służą do odróżnienia miejscowości tej od innych cmentarzy, położonych na tych dwóch drogach, jest ona zatem nazywana cmentarzem «ubi Petrus baptisabat» a również cmentarzem «Ad nymphas Sancti Petri» albo «Źródłem świętego Piotra».
Cmentarz ostriański (pisze dalej Dom Guéranger) był pierwszym schronieniem pogrzebowym małej gminy chrześcijańskiej, pomnożonej przez Piotra... Fontanna, taka jakich wiele znajduje się w świeżo odkrytych katakumbach, służyła do udzielania chrztu.
Tu więc była założona, skromna w swym majestacie, główna kazalnica namiestnika Chrystusowego. Otaczał ją najwyższy szacunek i ten, który był powołany do następstwa po założycielu Kościoła, musiał zająć ją jak najsolenniej, aby przez ów znak widomy okazać, że nauka jego jest taką samą , jaką była jego poprzednika."
A na str. 28 Dom Guéranger mówi dalej:
"Kazalnica św. Piotra, założona na cmentarzu Ostrianum, była czczona aż do czasów św. Grzegorza Wielkiego jako pomnik pierwszej bytności Piotra w Rzymie. Na cześć jej paliły się lampy, na liście zaś świętych dejów, przysłanej przez św. Grzegorza królowej Teodolindzie, która jest zarazem listą sanktuariów rzymskich, zredagowaną przez presbystra Jana na papyrusie, zachowanym dotąd w Monzy, czytamy następujące słowa: «deum de sede (ostrianum), ubi prius sedit Sanctus Petrus». Cześć dla tej pierwszej kazalnicy była w Kościele katolickim tak wielka, iż ustanowiono specjalne święto 18 stycznia. Święto to po zniknięciu kazalnicy upadło, lecz Paweł IV wznowił je z całą dawną świetnością w roku 1558."
Oto co o Ostrianum mówią nie tylko archeolodzy i stare papyrusowe dokumenta, ale co mniema o tej miejscowości sam Kościół rzymski. Na tym poprzestaję, sądzę bowiem, że jako powieściopisarz mam prawo na tym poprzestać. Chodziło mi też tylko o przekonanie czytelników Quo vadis, jak dalece nawet najdrobniejsze szczegóły pracy mej mogą być poparte dowodami; jak sama praca była sumienną. Mam też nadzieję, że pisarze powieści historycznych nie z lżejszym sercem będą obrabiali swój przedmiot.

Henryk Sienkiewicz

[13 lipca 1896]

Pierwodruk "Słowo" 31.VII.1896, nr 173, s. 2.

[powrót]