Henryk Sienkiewicz
Julia Ledóchowska: "La Pologne Devastée"
Drukowany poniżej odczyt daje zarys historii Polski i z troską o ścisłą prawdę rysuje chwalebną rolę, jaką odegrała ona w swej przeszłości, jako obrońca cywilizacji chrześcijańskiej. Jednakże nie w zupełnie zwięzłym omówieniu tych faktów leży wartość odczytu, a raczej w przejmującej opowieści o chwili obecnej, o niesłychanych klęskach, które przez obecną wojnę spadły na Polskę, zniszczoną i doszczętnie zdeptaną. Ta wizja dodaje słowom autorki wymowy, którą mogło wywołać tylko tak wielkie nieszczęście, odczute sercem kobiety, Polki i patriotki. Wypędzona z domostw ludność, oszalała od nieszczęść wojny, uciekająca, obozująca śród lasów i mroków zimy, okropne konanie starców, kobiet i dzieci - oto seria strasznych obrazów, jakie się nasuwają, odtworzone z niesłychaną tragiczną siłą. To już nie zwykły odczyt: to krzyk rozpaczy, który wstrząśnie słuchaczami i wyciśnie im łzy współczucia.
Serce kobiety, gorejące i miłosierne, apeluje o pomoc dla biedaków, lecz serce Polki-patriotki wyżej dąży - pragnie ono widzieć, jak po dniach męki nadchodzi dla jego narodu dzień Zmartwychwstania.
Henryk Sienkiewicz
[1916]
Odczyt wygłoszony 19. XI 1915 w Kopenhadze, w roku następnym ukazał się drukiem w Lozannie z przedmową Sienkiewicza; przekład podany tutaj sporządził J. R. Krzyżanowski.