Henryk Sienkiewicz

Sprawy bieżące

III

[Och, te upały! - Egzamina młodzieży - Zwrot ku przedmiotom realnym na pensjach żeńskich - Królestwo za jeden treściwy
list kobiecy - Gorąco jednak nie przeszkadza pracować - O nowych książkach - Podróże Klemensa Kanteckiego i Józefa
z Mazowsza w celach naukowych - Zamiar p. Jeleńskiego otworzenia w Warszawie czytelni dla kobiet - Życzenie, aby
p. Jeleński mógł jak najprędzej na cel tak piękny własny dom wybudować, chociażby z betonu - Pierwsza u nas fabryka
betonu - Groby: Kremer, Libelt, Wilkońska - List T. J. Roli w kwestii postawienia pomników Libeltowi i Kremerowi - Dwa popisy:
Instytutu Muzycznego i Instytutu Głuchoniemych]

Och, te upały!
Pomimo burzy, deszczów i gradów, pomimo wyjazdu najpiękniejszych warszawianek do wód krajowych i zagranicznych, palimy się i pocimy jak niegdyś niewinni młodziankowie w piecu ognistym. Och, te upały! Gdybyś wiedział, miły czytelniku, ty, który pod cieniem rozłożystej lipy możesz zasiąść pod wieczór przynajmniej wśród aromatycznych pól i łąk twoich i oddychając świeżym powietrzem, marzyć o przyszłorocznych zbiorach - gdybyś wiedział, czym jest Warszawa w lecie - o! z pewnością byś do niej nie zajrzał - chyba z wełną. Pod tym jednym warunkiem zrzucenia z siebie tak drogiego ciężaru, a raczej zamienienia go na inny jeszcze droższy, ale za to tak lekki, że go zwykle trudno dowieźć do domu - pod tym jednym warunkiem letnia wycieczka do Warszawy zasługuje na pewne usprawiedliwienie. Ale jak usprawiedliwić nas, niepoprawnych mieszczuchów, gdy zamiast wleźć do piwnicy i obłożyć się lodem, wyprawiamy sobie dzikie igrzyska w rodzaju angielskich wyścigów lub tutejszo-krajowych zabaw "kwiatowo-loteryjnych"? Na wycieczkę pozamiastową mało kto się wybierze, bo do chodzenia jesteśmy za leniwi i za poważni - a do jeżdżenia brak nam pieniędzy; lubimy za to przetłoczyć się sto razy tam i na powrót wzdłuż głównej alei Saskiego Ogrodu, to znaczy, zrobić dwa razy tyle drogi, ile potrzeba na średni, przyzwoity spacer pozamiejski - albo też pozwolić sobie popodbijać boki i pozasypywać kurzem oczy w sąsiedztwie zapalonych sportsmenów. Idziemy tam, bo inni idą, a inni idą dlatego, że my idziemy - zupełnie tak jak na Bielany lub Saską Kępę. Zresztą, mój Boże, trzeba być wyrozumiałym. Czyż to i tak nie wielkie szczęście dla nas, warszawiaków, być ze dwa razy do roku wyszturchanym, zakurzonym, wydeptanym i po tym wszystkim skąpanym w deszczowej powodzi wśród błota? Varietas delectat. Gdyby ludzie wymyślili coś jeszcze głupszego od wyścigów - poszlibyśmy z satysfakcją. Trzeba wiele przebaczyć Warszawie, uwzględniając wpływ wysokiej temperatury na władze duchowe człowieka. Alboż my wiemy, co mamy robić? Och, te upały! Przypomina nam się mimo woli eldoradowa piosenka: Ah! qu'il fait chaud! Dieu! qu'il fait chaud! Niestety! tradycja "szansonetek" zginęła w "Eldorado"; na scenie króluje nowy geniusz, szerszego pokroju i w miejscową kurtę przybrany... Offenbach. Co prawda, to i inne nasze przybytki Terpsychory i Melpomeny nie zaniedbują działu sztuki dla sztuki. Pięć teatrów polskich, jeden francuski i jeden niemiecki tak doskonale przysposobiły nas w tym względzie, że każdy z nas z dumą powiedzieć może: "warszawiakiem jestem, i nic offenbachowskiego obcym mi nie jest".
Nie sądźcie zaś, żebyśmy w tym kierunku ma powierzchownej wiedzy poprzestali. Bynajmniej. Słyszałem niedawno ożywiony spór trzech młodzieniaszków, z których żaden nie odpowiedziałby na pytanie: czemu się równa kwadrat z przeciwprostokątnej? ale z których każdy doskonale znał przymioty kankanowe artystek z "Eldorado" i "Alhambry", stając w obronie to jednej, to drugiej strony. Czy myślicie, że gdy pan Grabiński przyzwoicie przedstawi Halkę w "Tivoli", to znajdzie więcej zwolenników, niż gdy zagra Małego Fausta lub Piękną perfumiarkę?... Och, te upały!
Z tym wszystkim każda rzecz ma dwie strony. Mają ogródki złą, ale mają i dobrą. Po pierwsze, dają sztuki nowe, nieraz i bardzo dobre - i to dają nierównie prędzej aniżeli nasza wielka scena; po wtóre, bądź co bądź, uczą języka, uczą czasem i pięknych myśli, budzą zacne uczucia, aby tylko jak najwięcej i jak najczęściej! Gdyby wam chodziło o dowiedzenie się, która z trzech trup ogródkowych jest najlepszą, powiedziałbym, że opery wychodzą najlepiej w "Tivoli" operetki w "Eldorado", a komedie w "Alhambrze" - dramaty wszędzie słabo, ale też na co nam dramaty przy 24 stopniach ciepła?
Na co nam dramaty, powiadamy - a młodzież nasza dodaje: na co nam egzamina, skoro patentów nie dostajemy?... Och, te egzamina! Doprawdy warto by je przyspieszać ze względu na upały. Bo też nie trzeba mieć serca, żeby w czasie, kiedy najzagorzalszym zwolennikom hydropatii szpik w kościach topnieje, zmuszać młode organizmy do ślęczenia nad książką, do podlegania zapaleniom oczu i uderzeniom do głowy...
Ale - ja tu przemawiam za młodzież szkolną, a zapominam o własnej krzywdzie. Oj, żebyście wy wiedzieli, łaskawi czytelnicy, wy, którzy w lecie nic nie czytacie, jak błogo jest pisać felietony przy 24 stopniach ciepła! Uff! Cóż z tego, że nie czytacie, pismo wyjść musi, czy zimą, czy latem - a więc... A więc wracając do egzaminów muszę zauważyć, że uczestnicząc na nich w kilku tutejszych pensjach żeńskich z przyjemnością zauważyłem znaczne postępy w metodzie wykładu, a tym samym i w korzyściach, jakie, uczennice odnoszą. Przede wszystkim zasługuje na uznanie zwrot ku przedmiotom realnym. Dziś już pensje nasze dbają nie tylko o "pronuncjację paryską", ale co więcej, o dokładne zaznajomienie uczennicy z tym, co jej się w życiu przydać może. Tak np. na jednej z pensji zauważyliśmy nawet dodatkowo wykładane zasady ekonomii, główne przepisy obowiązującego prawa i wskazówki co do różnych instytucji i urządzeń administracyjnych i politycznych, co niewątpliwie wpłynąć musi na wzmocnienie zmysłu praktycznego i na rozjaśnienie mnóstwa rzeczy, które - choćby dla zrozumienia gazety czytanej ojcu lub mężowi - znać potrzeba. Niemniej zaznaczyć wypada zwrot do metody indukcyjnej i okazowej, tak iż książki stają się dodatkową, nieraz nawet zbyteczną pomocą w nauczaniu. Toteż proszę zobaczyć, jak odpowiadają uczennice takich zakładów! W miejsce bezmyślnej paplaniny, wyuczonych na pamięć ustępów, słyszymy krótkie, lecz pełne treści odpowiedzi, z których widać, że dziewczę samo doszło do wyrobienia sobie zdania w kwestii, że samo nauczyło się obserwować cechy minerału lub rośliny i przerabiać przykłady arytmetyczne. Równie podobał nam się system repetycji z historii powszechnej polegający na tym, ażeby umieć sobie uprzytomnić współczesne wypadki w kilku państwach lub wyliczyć i porównać współczesne znakomitości literackie różnych krajów w pewnej, danej epoce. Tym sposobem w głowie dziecka, zamiast chaosu dat i nazw, powstaje pewien szemat ogólny, który wypełnić się może następnie nowymi wiadomościami i refleksją nad nimi, a zawsze z zachowaniem ładu, o który tak trudno w naszych główkach niewieścich.
Wybaczcie mi, czytelniczki, tę niegrzeczną mowę, ale doprawdy, ileż to spomiędzy was, umiejąc dużo rzeczy, oczytawszy się mnóstwa historii i faktów, nie umie sobie tego wszystkiego powiązać w jakąś systematyczną i chronologiczną całość tak, żeby Ezop nie właził na pięty Lafontaine'owi, a Szekspir nie potrącał się z Homerem. A przy tym jeszcze raz wybaczcie, piękne panie (dlaczego piękne? dlaczego zawsze tylko piękne!), że zwrócę uwagę na potrzebę większego uwzględniania "lakonizmu" w waszym wykształceniu średnim. Umiecie mówić o bardzo wielu rzeczach ładnie i płynnie, płynnie i niezmordowanie nawet - ale jakże trudno nauczyć się wam jednej rzeczy: treściwego wyrażania własnych myśli!
O tak! dałbym królestwo (co najmniej jedno z nieistniejących już królestw południowo-niemieckich) za jeden treściwy list kobiecy. Libelt zauważył, że treść listów kobiecych mieści się w przypiskach - na co zgadzam się w zupełności, z tym jednak zastrzeżeniem, że wyłączają się listy pań, do redakcji "Niwy" piszących. W istocie, zadawszy temat o różnicy twórczości artystycznej Mickiewicza i Słowackiego, moglibyśmy w odpowiedzi zamieścić kilka listów kobiecych, z Litwy mianowicie, napisanych tak trzeźwo, jędrnie, a przy tym treściwie, że nie powstydziłby się ich niejeden wytrawny profesor literatury. Tak więc treściwość nie jest czymś wprost przeciwnym naturze niewieściej - trzeba ją tylko umieć zaszczepić. Bo że tam my, felietoniści, rozprawiamy często de omnibus rebus et quibusdam aliis więcej, niż potrzeba, to nic dziwnego: od tego jesteśmy felietonistami. Innym współpracownikom wypełniającym resztę działów pisma nie wolno tego robić - i tak się jedno drugim równoważy. Wreszcie mógłbym się powołać na zdanie pani George Sand, w odpowiedni sposób przekręcone. Znakomita ta autorka, której nawet ostatnia powieść w "Revue des Deux Mondes" (Flamarande) tak wielkie budziła zajęcie, w jednym z dawniejszych swych utworów, jeśli się nie mylę: Consuélo, powiedziała: "żaden aktor nie jest mężczyzną". Otóż ja bym podstawił zamiast wyrazu "aktor" - "felietonista", i miałbym gotowe usprawiedliwienie.
Wprawdzie kombinacja taka mogłaby nie trafić do przekonania płci słabej, ale na razie nie mam lepszej... Och, te upały!
A jednak myliłby się, kto by sądził, że nam gorąco przeszkadza pracować. Owszem, ruszamy się, jak możemy, książek nowych wychodzi sporo, dajcie tylko czytelników! Oto na przykład, pan August Jeske, znany pedagog, nie ustaje w pracy. Obecnie wydał świeżo w dalszym ciągu podręczników do wychowania domowego Pedagogikę, obejmującą zasady i metody moralnego, fizycznego i naukowego wychowania dziatek. Jest to niewątpliwie najpraktyczniejszy, bo kompletny, a treściwy, podręcznik z tych, jakie posiadamy. Nie rozumiemy tylko, dlaczego autor rozpoczął wykład od wychowania moralnego i od rozbioru moralnych przymiotów dziecka, kiedy właściwiej byłoby poprzedzić go higienicznymi przepisami. W dalszym ciągu dokładnie są przedstawione ogólne zasady nauczania na podstawie metody indukcyjnej; dalej uwagi nad zadaniem nauczyciela, i wreszcie metodyka, w której szczegółowo podaje sposoby wykładu wszystkich nauk elementarnych. W książkach pana Jeskego są niewątpliwie pewne niedokładności, które i w naszym piśmie były wytknięte - ale rzecz to nieunikniona, gdy ktoś tak rozległe pole całego obszaru pedagogiki wybrał sobie do pracy, a w każdym razie uszanować musimy ogrom tych trudów, jakie autor dla dobra naszych dzieci przedsięwziął i z taką wytrwałością, a zarazem z takim pożytkiem pomimo słabego zdrowia prowadzi. Nie potrzebujemy dodawać, że wydawnictwo to ze wszech miar zasługuje na poparcie - albowiem już je znalazło.
Niemniej pożyteczną będzie książka autorki Czwartkowych wieczorów: Obraz świata roślinnego, ale z tą specjalny nasz sprawozdawca bliżej obznajmi czytelników. Z dziedziny pedagogiki zaznaczamy jeszcze Książkę do czytania, czyli wypisy polskie zebrane przez dra P. Chmielowskiego i wydane w zbiorze "Opiekuna Domowego". Wiemy jeszcze o jednym wydawnictwie, bardzo pożądanym, na wielką skalę, ale to jest dopiero w zawiązku i musimy się jeszcze wstrzymać z podaniem bliższej wiadomości. Tymczasem inne tego rodzaju prace szybko postępują naprzód. Z Biblioteki międzynarodowej wyszło wyborne dzieło Stewarda w przekładzie prof. Kwietniewskiego, pt. Zasady zachowania energii. Jest to bardzo systematyczny i przystępny rozbiór działania sił, ich natężenia i ogólnych praw mechaniki powszechnej. Rzecz zalecająca się przede wszystkim jako próbka pozytywnego rozumowania o całości znanych faktów przyrodniczych. Niemniej ciekawe o godne polecenia są i inne dziełka tego samego zbioru, mianowicie O początku narodów Bagehotta, w którym teoria Darwina zastosowana została do filozofii i historii; Pettigrewa Ruch zwierzęcy, czyli prawa kierujące miejscozmiennością istot organicznych, w przekładzie profesora Nawrockiego, i Nauka o pochodzeniu gatunków przez Schmidta, w przekładzie prof. Wrześniowskiego. Ważniejsze z tych książek znajdą również specjalne uwzględnienie w następnych numerach "Niwy". Jednocześnie postępuje naprzód wydawnictwo Encyklopedii rolnictwa, którą każdy ziemianin posiadać powinien, bo chociaż są tam rzeczy i niekoniecznie dla nas potrzebne, ale też to, co potrzebne, jest w całości, a wydawcy nie szczędzili kosztów i trudów, żeby wydawnictwu nadać trwała wartość. Zbiorowego wydania Szekspira z ilustracjami wyszedł już zeszyt siódmy, Geografii Guthego dziewiąty i ostatni, zawierający głównie dodatkowo opracowaną geografię Królestwa Polskiego.
Z nadesłanych nam książek wspominamy jeszcze o pośmiertnym wydaniu dzieła znanego badacza Józefa Łukaszewicza: Krótki, historyczno-statystyczny opis miast i wsi w dzisiejszym powiecie krotoszyńskim, od najdawniejszych czasów aż po rok 1794 ( z portretem autora, Poznań), nakładem Żupańskiego. Wobec zupełnego braku dokładnych monografii różnych części kraju, przyczynek ten nie jest bez wartości. Nakładem tegoż wydawcy wyszło w pysznym formacie trzytomowe dzieło zmarłego przed kilku tygodniami hr. Czapskiego pt. Monografia konia, z rycinami. Jest to praca, jakiej i Niemcy mogą nam pozazdrościć. I jeszcze nakładem tegoż wydawcy kończy się druk nowego wydania filozoficznych pism śp. Karola Libelta w sześciu tomach, z których pierwszy obejmuje krytykę rozumu i przejście do filozofii słowiańskiej, drugi i trzeci system umnictwa, czwarty i piąty ogólne zasady estetyki, a szósty piękno natury. Dalsze serie mają objąć inne pisma nieodżałowanego myśliciela i dzielnego obywatela kraju.
Z rzeczy beletrystycznych ukazała się godna uwagi powieść Jana Zacharjasiewicza Zakryte karty, - Przygody pana Marka i Agapita na wystawie wiedeńskiej, opowiedziana przez Jordana, autora Wędrówek delegata drukowanych także w "Tygodniku Ilustrowanym". Przygotowuje się również nowa seria szkiców humorystycznych Bolesława Prusa.
Jako przyczynek do sprawy zapisu Staszicowego wyszła odbitka z "Wieku" p. Justyniana Wojewódzkiego. W tej kwestii musimy zrobić parę uwag. W swoim czasie, z okoliczności memoriału pana Wedemana, wypowiedzieliśmy zdanie nasze tej treści, że jeśli myśl ofiarodawcy ma być szanowaną, to fundusz Staszica powinien być obrócony nie na co innego, tylko na założenie "domu zarobkowego" dla ubogich rzemieślników. Pomimo to, drukując obszerne studium p. Glückberga o Staszicu, pozostawiliśmy mu zupełną swobodę co do wypowiedzenia własnego zdania w tym względzie. P. Glücksberg jest za ofiarowaniem funduszu do rozporządzenia Towarzystwu Osad Rolnych i Przytułków Rzemieślniczych, a to z tej głównie przyczyny, że dom zarobkowy okazał się niepraktycznym i niezgodnym z nowszymi zasadami ekonomii. Co do nas, nie możemy cofać poprzednio wypowiedzianego zdania. Staszic bliżej nie określił, jaki mianowicie dom zarobkowy chciał mieć ze swych funduszów ale to pewna, że nie myślał o małoletnich przestępcach, tylko o ubogich zarabiających. Chodzi więc o to, ażeby szanując myśl Staszica - a p. Wojewódzki jest tegoż samego zdania - pomóc tym ubogim zarabiającym, nie zaś komu innemu. Do specjalistów należy wypracować projekt szczegółowy nowego zakładu, w którym by i pomoc w pracy, mianowicie przez dostarczenie roboty, i praktyczna nauka rzemiosł dla początkujących znaleźć się mogły; chodzi bowiem o to tylko, ażeby i zamiarom Staszica, i zasadom dzisiejszej nauki stało się zadość.
Z tą myślą łączy się wiadomość, jaką w tej chwili od pani M. Malinowskiej otrzymujemy. Znakomity promotor spraw robotniczych, Ferdynand Lassalle, jest u nas prawie nieznanym, oprócz bowiem rozprawki księdza Pawlickiego, w której jest streszczona jego działalność, własnych jego pism nie posiadamy w przekładzie. Otóż pani M. donosi nam, że wykończa przekład Programu robotników Lassala. Rozprawka napisana z właściwą Lassallowi świetnością słowa i dokładnością treści, byłaby wielce pożądanym nabytkiem - obawiamy się tylko, ażeby w przyczynach, od szanownej tłumaczki niezależnych, nie znalazły się jakie przeszkody. Przy tej sposobności nadmieniamy, że obszerną pracę o Lassallu przygotowywał p. S. Gladstern, student lipskiego uniwersytetu, i miał ją zamieścić w warszawskim "Ekonomiście", czemu prawdopodobnie zawieszenie tego wydawnictwa stanęło na przeszkodzie. Lassalle, jako znakomity rzecznik ludowy, zasługuje niewątpliwie na bliższe poznanie, chociaż co do nas, wolimy umiarkowańsze, na samopomocy oparte teorie Schulzego z Delitzsch, znanego twórcy niemieckich stowarzyszeń produkcyjno-rzemieślniczych, aniżeli mało praktyczne poglądy Lassalla, który gwałtem domaga się pomocy państwowej.
Z dziedziny historycznej dzielimy się z czytelnikami naszego pisma wiadomością, iż p. Klemens Kantecki (autor życia Savonaroli i in.), który i "Niwie" współpracownictwo swe przyobiecał, bawiąc obecnie w Rydze w celach naukowych, donosi nam, co następuje: "Byłem długi czas w Mitawie, gdzie znalazłem nieocenione skarby, i to nieraz takie, jakich się można było spodziewać chyba w petersburskim tajnym archiwum, jak relacje Kayserlinga z Anną, przesyłane w kopiach Bironowi, rozległe korespondencje panów polskich z Bironem, które mi dadzą dosyć materiału do osobnej pracy pt. Biron i polscy magnaci. Uczeni tutejsi, nadzwyczaj uprzejmi, zaprosili mnie na posiedzenie Der Kurländischen Gesselschaft für Literatur und Kunst, na którym prof. Kayserling Kurländischer Landesbevollmächtigter, przyrzekł mi wolny przystęp do pozostałego po jego przodku ambasadorze bardzo ciekawego archiwum w Rautenburgu. Jestem też zaproszony do Narbuttów, gdzie mam dostać rękopiśmienne pamiętniki i inne papiery z XVIII wieku. Znalazłem tu także ciekawe manuskrypta z XVII wieku, jeden z 1614 roku, o wojnie inflanckiej, przez Krzysztofa Radziwiłła (het. pol. lit.), bardzo ważny i dziwnie piękną polszczyzną pisany. Prawdziwie tu ziemia obiecana dla historyka". Z Rygi p. Kantecki udaje się jeszcze do Petersburga, dokąd przesyłamy mu życzenia równie pomyślnych zbiorów.
Innego rodzaju wycieczkę, bo przeważnie artystyczną, odbyć zamierza po Europie p. Józef z Mazowsza, poeta i krytyk sztuk pięknych, znany czytelnikom "Niwy" z rozpraw o naszym obecnym malarstwie. I od niego mamy przyrzeczone notatki z podróży, które pewno czytane będą z zajęciem.
Wreszcie, mówiąc o wycieczkach letnich, musimy jeszcze wspomnieć o zjeździe przyrodników i naturalistów we Lwowie, który odbędzie się 21-24 bm. i na który wybiera się kilkunastu młodych uczonych z Warszawy. Szkoła Weterynarii wyznaczyła delegata - sądzimy, że to samo zrobi i Uniwersytet. Inicjatywa należy się w tym względzie prof. Babczyńskiemu, jako dziekanowi wydziału mat-fizycznego. Prawdopodobnie i Towarzystwo Lekarskie nie zaniedba sprawy. A warto zjechać się we Lwowie, skoro u nas zjazd przyrodników "dla braku czasu" nie mógł przyjść do skutku. Ze zjazdu we Lwowie czytelnicy nasi będą mieli szczegółowe korespondencje. Wspomniawszy o Uniwersytecie, musimy tu poruszyć jeszcze jedną, drażliwą kwestię. Od pewnego czasu odbywa się porządkowanie Biblioteki Głównej, przy czym duplikaty dzieł wysyłane są do Cesarstwa jako niepotrzebne. Ośmielamy się zwrócić uwagę osób interesowanych, że dla tych, którzy mają do czynienia ze starymi książkami, duplikaty nie zawsze są niepotrzebne; często nie tylko dwa, ale trzy i więcej wydań potrzebuje mieć badacz przed oczyma, jeżeli chce przedmiot dany gruntownie ocenić - a wiadomo przecież, że zmiany, jakie w późniejszych wydaniach dzieł sami autorowie wprowadzają, nieraz najważniejszą stanowią wskazówkę. Toż samo stosuje się ściślej jeszcze do duplikatów rękopiśmiennych, choćby jednoczasowych. Sądzimy więc, że w przebieraniu biblioteki należałoby zachować pewne umiarkowanie, tak ażeby i wilk był syty, i koza cała. Godziż się uszanować i te resztki, które pozostały! A tak nam potrzeba porządnej czytelni, jeżeli już nie dla użytku uczonych, to przynajmniej dla zwykłych czytelników i czytelniczek! O tych ostatnich myśli właśnie p. Jan Jeleński. Czując cała niedostateczność istniejących wypożyczalni książkowych, w których wyłącznie tylko romanse i inne, lżejsze utwory znajdują się do dyspozycji, a widząc zarazem, że kobiety, które głównie tego rodzaju zakłady podtrzymują, szczerze w ostatnich czasach garną się do pracy, powziął myśl otworzenia w Warszawie czytelni dla kobiet, takiej, w której by za skromną opłatą i poważniejsze, i to najnowsze książki znaleźć można, a także wszystkie pisma krajowe i ważniejsze zagraniczne. W zakładzie tym można by studiować na miejscu w odpowiednio urządzonej sali albo też wypożyczać do domu. Sądzimy, że p. Jeleński dobrą cząstkę sobie obrał i że czytelniczki nasze, znając zacne jego chęci z prac, które dotychczas ogłosił, nie odmówią mu gorącego poparcia. Odpowiednie podanie do władzy już zrobiono. Co do nas, życzymy tylko panu Jeleńskiemu, ażeby mógł jak najprędzej na cel tak piękny własny dom wybudować - chociażby z betonu.
Tak jest, z betonu. Czytelnicy nasi wiedzą już, co to jest, bośmy jedni z pierwszych sprawę tę podnieśli - i stale w doniosłość jej wierzymy. Otóż dnia 22 czerwca byliśmy obecni poświęceniu pierwszej u nas fabryki betonu (sztucznego kamienia), założonej przez kilku kapitalistów, a prowadzonej przez pana Ludwika Jarockiego, inżyniera, głównego promotora tej sprawy. Fabryka mieści się przy ulicy Czerniakowskiej i zajmuje rozległy plac, sięgający do odnogi wiślanej, co ułatwia dostawę czystego piasku. Już obecnie stoi parę domków betonowych, które przeznaczono częścią na skład przyrządów, częścią na mieszkanie dyrektora, i oddzielny domek, który robotnicy wystawili sami dla siebie; tych ostatnich pracuje już trzydziestu. Chciałbym dać czytelnikom pojęcie o sposobie i szybkości stawiania podobnych domków. Otóż najprzód przygotowuje się rusztowanie z belek, tak osadzonych, że między nimi, na przestrzeni mniej więcej sążnia kwadratowego, mogą być wstawione ściany betonowe; te zaś osadza się w następujący sposób: słupy z obu stron obijają się deskami, pomiędzy którymi pusta przestrzeń może być zapełniona betonem. Ten ostatni przedstawia się pod postacią grubego, wilgotnego proszku i otrzymuje się z mieszaniny piasku, wapna hydraulicznego i cementu. Tą masą wypełnia się formę z desek i ubija, przy czym beton wchodzi w podłużne wyżłobienia słupów, zapewniając łączność swej masy z drzewem. Obecność hydraulicznego wapna i cementu sprawia, że masa ta nadzwyczaj szybko kamienieje, deski mogą być prawie natychmiast odjęte, i ściana jest gotową. W pięć dni po rozpoczęciu budowy budynek jest już mieszkalny, a materiał, z którego powstał, nie tylko nie ulega szkodliwemu działaniu wilgoci, ale owszem, pod jej wpływem utrwala się i wzmacnia. Gdy chodzi o to, żeby belki i słupy nie były widoczne na ścianach, deski obija się nieco szerzej, tak, żeby na dwa palce od powierzchni rusztowania odstawały; wtedy beton pokrywa i zewnętrzne części belek, domek wygląda, jakby był z jednej sztuki kamienia zrobiony i nie potrzebuje już być tynkowany. Sztuczny kamień, według metody pana Jarockiego przygotowany, jest delikatniejszy od zwykłego betonu i przedstawia tysiączne zastosowania. Do większych budowli wyrabiają się z niego cegły, blisko trzy razy większe od zwyczajnych, i układają się w ten sposób, że pozostawiona w środku muru przestrzeń pusta może być wypełniona żwirem i gruzem, tworząc tym sposobem mur bardzo silny i doskonale zatrzymujący ciepło. Łokieć kwadratowy takiego muru kosztuje 75 kop., poprzedniego zaś tylko 36 kop., ale i ten jest znacznie gorszym przewodnikiem ciepła aniżeli mur ceglany. W fabryce wyrabiane są nadto chodniki, schody, kamienne nagrobki, tafle posadzkowe szare i czerwone, żłoby, cysterny do przechowania wody, cembrowiny, tudzież mnóstwo innych przedmiotów. Wszystko to jest trwałe, naśladuje wybornie wyroby z naturalnego piaskowca, a kosztuje bez porównania taniej. P. Jarocki wszedł już w umowę z Magistratem, na mocy której mają mu być powierzone roboty chodników i rynsztoków betonowych, a także bruku, który po przygotowaniu ze zwykłych kamieni brukowych polewany będzie dla trwałości masą betonu¹. Tak więc fabryka ma przyszłość przed sobą - życzymy jej z całego serca powodzenia. Oby tylko, jak powiedział jeden z obecnych poświęceniu redaktorów, jak najwięcej stawiała nam domów, a jak najmniej nagrobków.
A jednak tych ostatnich tak wiele dziś potrzeba!...
Kremer, Libelt, Wilkońska już są w grobie. W poniedziałek jm. ks. kanonik Jakubowski odprawił w kościele Śro-Krzyskim nabożeństwo żałobne za duszę Libelta. Czy sądzicie, że przyszły owe panie eleganckie, co tak chętnie o estetyce Libelta rozprawiają? A może owi starzy towarzysze zmarłego, którzy pierwsze jego prace około roku 1840 z takim zapałem powitali? A może owa młodzież uniwersytecka, w której piersi żyć przecie powinny ogniste słowa człowieka, co krwią swego serca pisał rozprawę: O miłości... O nie! w sercach, "gdzie nie trwa myśl ani godziny", nie zbudziło się pragnienie jedynego, na jaki nas stać było, hołdu. Zebrało sie dwudziestu "młodszych" literatów, kilkanaście kobiet ii kilku studentów... Cieniu wielkiego obywatela - przebacz nam!
Od pana T. I. Roli otrzymaliśmy list następujący:

Szanowny i kochany Panie!

T. I. Rola

Przy liście otrzymaliśmy rs 2, do których dołączamy na tenże cel rs 10.

* * *

Na zakończenie wypada nam wspomnieć jeszcze o dwu popisach, które się w tym tygodniu odbyły. Miło jest posłuchać dobrej muzyki, i p. dyrektor Kątski chciał w tym względzie jak największej liczbie osób dogodzić. Ale na nieszczęście, co zanadto, to niezdrowo, mówi przysłowie; a zdrowo nie musiało być w sali Resursy Obywatelskiej, gdy się w nią wtłoczyło za bezpłatnie rozdanymi biletami ze dwa razy tyle osób, na ile higiena, odciski, kapelusze itp. okoliczności pozwalają. W dodatku do szóstej wypełnialiśmy salę czekając pół godzina na rozpoczęcie koncertu. Ze względu, że sam koncert miał trwać przeszło trzy godziny, można było przynajmniej zacząć punktualnie. Nie zmieniło to wprawdzie w niczym naszego pochlebnego zdania o wybornej orkiestrze, o bardzo wdzięcznej grze panny Buchard, o biegłości pana Puchalskiego i Bryknera, o bardzo miłym głosiku panny Makowskiej, o dobrych chórach, o artystycznej grze p. Adamowskiego na skrzypcach, o silnym głosie panny Szwarcenberg i innych pięknych rzeczach - ale zawsze... Och, te upały! Drugi popis, Instytutu Głuchoniemych, jak zawsze tak i w tym roku wywołał prawdziwe uwielbienie, tak dla dyrektora jak dla nauczycieli pożytecznego tego zakładu, którzy z takim poświęceniem i tak umiejętnie niosą pomoc upośledzonym od natury istotom.
Cześć pracy i wytrwałości!

¹ W związku z kwestią budowy domów jest wynalazek pana Berkopfa (przy ul. Nowe Miasto 19), emaliera hutniczego. Wiadomo, że dachy blaszane pokrywają się farbą dla zabezpieczenia ich od rdzy, ale farba zazwyczaj odstaje i pęka, mianowicie przy zgięciach lub przy gwoździach, i rdza w końcu przegryza blachę. Otóż pan Berkopf po długoletnich próbach wynalazł farbę, która tak ściśle przystaje do blachy, że nawet po zgięciu jej we dwoje nie pęka i wpływom wilgoci nie ulega. Kawał blachy, w ten sposób pomalowanej, który kilka tygodni leżał pod wodą, jest do obejrzenia w naszej Redakcji.

[powrót]