Henryk Sienkiewicz
O polityce pruskiej
Rząd pruski będzie na próżno usiłował zlekceważyć zawarte w tej książce głosy, gdyż w istocie rzeczy są one dla niego dotkliwą, a co więcej haniebną klęską. Opinia wyrażona przez ludzi zajmujących tak wysokie intelektualne stanowiska jest zarazem pierwszorzędnym dokumentem historycznym, stwierdzającym, że wytworzyły się w Europie dwa przeciwne obozy. W jednym z nich znalazły się najwyższe umysły, najgorętsze serca, najbardziej humanitarne idee i najzacniejsze dążenia do prawdy, dobra, sprawiedliwości i postępu - w drugim: Prusy ze swoim kanclerzem, swym znieprawionym sejmem i swoją ustawą o wywłaszczeniu. Jest to fakt, którego nic nie zmieni. Ale również faktem jest, że rząd, który do takiego rozdziału dopuścił, który postępował w ten sposób, że najprostsze zasady moralności musiały stanąć w rzędzie jego przeciwników, popełnił nie tylko zbrodnię, lecz i niezmierny błąd polityczny, przez który wyrządził szkodę ludzkości i krzywdę własnemu narodowi. Obecnie nie jest to już proces między rządową pruską ideą a kilku milionami Polaków, ale między tąż ideą a obrażonym sumieniem całej ludzkości. Głosy najszlachetniejszych przedstawicieli wszystkich narodów wydały wyrok w pierwszej instancji - w dalszych zawyrokuje przyszłość.
[1909]
Wstęp do książki-ankiety "Prusse et Pologne". Tekst polski ogłosiło wiele dzienników warszawskich i lwowskich w r. 1909. Prócz tego artykuł ten ukazał się we Lwowie, jako broszura pt. "Ankieta Sienkiewicza. Prusy a Polska", nakładem endeckiego tygodnika "Rzeczpospolita".